Dat vieze lucht ongezond is, wisten we al. Hóe ongezond, weten we sinds kort. In Nederland overlijden jaarlijks 20.000 mensen te vroeg door luchtvervuiling. In Europa zijn dat er een kleine 370.000. Daarnaast belanden nog eens honderdduizenden in het ziekenhuis met aandoeningen aan hart, luchtwegen, lever of nieren. De meeste slachtoffers zijn jonge kinderen, ouderen en astmapatiënten. Kosten voor de samenleving: tussen de 276 en 790 miljard euro per jaar.

De grootste boosdoener is Fijn Stof. In Brussel is een verhit debat gaande over de Europese luchtkwaliteitsnormen. Binnenkort stemt het Europees Parlement over een wetsvoorstel om de normen aan te scherpen. Aanleiding is de ontdekking dat ultrafijne stofdeeltjes, die door de huidige milieuwetgeving worden ontzien, de meeste gezondheidsschade aanrichten.

Het voorstel om paal en perk te stellen aan de hoeveelheid Fijn Stof in de lucht moet ook door de Europese milieuministers worden goedgekeurd. Nederland ligt daarbij dwars. Ons land heeft al grote moeite om aan de bestaande luchtkwaliteitsnormen te voldoen, omdat de regering veel te laat in actie kwam tegen luchtvervuiling. Daardoor zijn nogal wat bouwplannen verboden door de rechter. Nu wil de regering de lat verlagen: in plaats van harde grenzen te stellen aan de hoeveelheid stofdeeltjes, wil Nederland slechts streefwaarden afspreken. Een kleine inspanning zou dan al volstaan om overal weer te kunnen bouwen.

Het gebrek aan ambitie van de regering is verbijsterend gezien de ernst van de vervuiling. Vrijblijvende streefwaarden geven ook andere landen de ruimte om het niet zo nauw te nemen met luchtkwaliteitseisen. Hoe hard we op lokaal niveau ook ons best blijven doen om te voldoen aan de normen, het blijft dweilen met de kraan open zolang buurlanden en buurgemeenten zich niet genoeg inspannen. Vervuilde lucht houdt zich namelijk niet aan grenzen.

Het is zaak om op Europees én op lokaal niveau voor een meer voortvarende aanpak te kiezen.

 

Wat moet er gebeuren? Allereerst moet de Europese Unie concrete en bindende eisen stellen, die verder reiken dan de huidige voorstellen. Het uitgangspunt daarbij moet zijn de optimale beperking van gezondheidsschade. Naleving van de eisen zal ongetwijfeld veel inspanning en geld kosten. Toch is het een goede investering. De kostenbesparing in de gezondheidszorg wordt wel twintig keer zo hoog geschat als de kosten van de maatregelen tegen vervuiling.

Een effectief bronbeleid is onmisbaar. Aangezien het leeuwendeel van Fijn Stof voor de rekening komt van verkeer, moeten er scherpere Europese emissienormen komen voor de auto-industrie. Bestaande voertuigen moeten zo snel mogelijk voorzien worden van roetfilters. Eurocommissaris Verheugen heeft beloofd vóór 2008 roetfilters verplicht te stellen voor nieuwe dieselauto’s. Maar het is bedroevend dat hij Nederland, dat de roetfilters al eerder wil voorschrijven, terugfluit. Zo geeft hij de regering een excuus om aan de rem te gaan hangen.

Andere Europese bronmaatregelen zijn eveneens noodzakelijk. Schepen, stook- en verwarmingsinstallaties dragen in belangrijke mate bij aan fijnstofemissies. Het is hoog tijd om de overstap te maken naar schonere technologieën.

 

Schonere lucht is niet alleen een Europese, maar ook een lokale verantwoordelijkheid. In Haarlem heeft het vorige college een start gemaakt met een concept Beleidsplan Luchtkwaliteit. Daarin zijn o.a. ambities geformuleerd om in 2010 de fijnstofconcentraties langs een aantal drukke wegen omlaag te halen. Die ambities zijn mooi; o.a. een stadsdistributiesysteem gecombineerd met een verboden zone voor zwaar vervuilend vrachtverkeer en voor plekken waar Stikstofdioxide en Fijn Stof over een aantal jaar nog niet onder de grenswaarde vallen volgen "speciale maatregelen".Concreet en positief is dat de meeste stadsbussen en veel gemeentelijke voertuigen nu op aardgas rijden. De vrees is dat het in Haarlem verder bij ambities blijft want het nieuwe college van PvdA,VVD en SP heeft niks met milieu. In het collegeprogramma en de kadernota staat niets concreets te lezen over investeringen in schone lucht voor de Haarlemmers. Fijn Stof is schijnbaar alleen interessant omdat het bouwprojecten in gevaar kan brengen. Gemeenten mogen geen projecten opstarten die een verslechtering van de luchtkwaliteit tot gevolg hebben. Het is dan ook typerend dat er in de risicoparagraaf van het meerjarenplan van de Gemeente Haarlem voornamelijk zorg wordt geuit over het risico van niet-doorgaan van grote bouwprojecten zoals de Schoterbrug, het nieuwe stadion en de Raaks als gevolg van de wet Luchtkwaliteit. Voor het fijnstofbeleid wordt fijntjes verwezen naar de landelijke en Europese overheid en wordt de eigen verantwoordelijkheid van de gemeente voor de gezondheid van haar inwoners voor een groot deel over de schutting van het rijk gegooid.

Ja, de gemeente is verplicht de streefwaarden voor fijnstof te halen in 2010, maar er wordt al vanuit gegaan dat dit niet zal lukken. Als de gemeente zijn best maar doet. De gemeente kan inderdaad niet alle factoren beïnvloeden; roetfilters zijn een Europese zaak. Maar wat wèl kan wordt ook niet gedaan. Zo vermeldt het gemeentelijke luchtkwaliteitplan dat een belangrijke inspanning kan worden verricht door de maatregelen van het Haarlems Verkeer en Vervoerplan uit 2003 uit te voeren. En dan met name door veel meer te investeren in fietspaden en betere fietsroutes. Daar is nog maar bitter weinig van terechtgekomen.

Het zou Haarlem sieren als het zich bij het dossier Luchtkwaliteit wat minder zorgen maakt over het al of niet doorgaan van bouwplannen en zich wat meer aantrekt van de gevolgen van vuile lucht voor de gezondheid van haar inwoners. Het is niet verboden om beter te presteren dan de minimale eisen die de wet stelt. Dat betekent alleen maar dat er nog minder mensen ziek worden of eerder overlijden door vervuilde lucht.

Ons leven is primair afhankelijk van de lucht die wij inademen. Kosten noch moeite mogen gespaard worden om de kwaliteit daarvan op peil te houden. Brussel, Den Haag en gemeenten als Haarlem moeten ophouden met elkaar de zwarte piet toespelen voor falend beleid. Zij moeten eendrachtig werken aan schone lucht.

Kathalijne Buitenweg, Lukas Mulder


Kathalijne Buitenweg is europarlementariër voor GroenLinks.

Lukas Mulder is fractievoorzitter van GroenLinks Haarlem